banner 1000x250

Hetan Baku husi Oknum F-FDTL Nain 6, RDDU Konsidera Kazu Jorge dos Santos Violasaun Diretu Humanus

  • Share
illustrasaun violensia diretus humanus.
banner 728x90

DILI, www.news-viptv.com – Kazu Jorge dos Santos ne’ebe hetan baku husi oknum FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL) iha 5 Outubru 2024 iha Aipelu, Aldeia Raucasebsubu Lauhata, Postu Bazartete, Munisipiu Liquiça, Rede Defensor Diretus Humanus (RDDU) konsidera violasaun ba direitus humanus.

Nu’udar forsas, Koordenador RDDU Inocencio de Jesus Xavier esplika, hare ba kronolojia ne’ebe akontese ba vitima Jorge dos Santos, situasaun ne’ebe akontese la merese atu membru F-FDTL sira tenke foti asaun ida hanesan ne’e hasoru vitima.

banner 1000x250

“La professional tuir prosedural uzu forsa nian, fara mais vitima la halo asaun ida hasoru sira. Haré ba situasaun ne’e, Rede Defensoria Direitus Umanus (RDDU) lamenta tebes ba asaun ne’ebe komete husi membru F-FDTL nain 6 la konfirma ho prosedimentu Instituisional F-FDTL nian, nunee RDDU konsidera asaun ne’ebe halo ne’e nuudar aktu violasaun diretus umanus no abuzu de poder tanba uzu forsa arbitrariamente,” dehan Inocencio Xavier iha konferensia imprensa, Sexta (11/10/2024), iha Kompaun Yayasan HAK Palapasu, Dili.

Nia esklarese tan, Forsas Armadas iha nia papel ne’ebe importante no define sira nia papel forsa rekruta laos ba jaga festa. “Forsa ita rekruta atu ba asegura iha teritorio nasional, se ema konvida ba festa laiha arma ba hanesan estadu sivil labele utiliza sala buat sira ne’e. Tamba ne’e, Ami husu ho respeitu tomak ba Tenente General ho ninia vice nain hira iha ne’eba atu loke lalais prosesu investigasaun no dada sira nain 6 ba loke prosesu investigasaun.”

Inocencio hateten, kazu ne’e, lolos tenki involve polisia, laos membru F-FDTL nain 6 ne’e maka halo foti asaun, ironia tan ba ameasa familia vitima hodi tiru rahun ema nia uma.

“Ameasa ne’ebe maka kolega Joven nee halo laiha prejuizu laiha ameasa ba ema seluk nia vida no sira nia atuasaun nee hatudu momos no la Profesional no la komprimenta ba sira nia estatutu inklui natureza ida nee tuir los tenki hetan no sira asiste komunika ho Polisia iha ne’eba. Se Labele ona Taskforce se labele ona foin bolu prezensa Forsa ema kikoan hansa nee ema nain 6 mak ataka nee seksaun Profisional iha liafuan seluk ne’ebe maka arma atu ba tiru ema nia Inan ida nee labele akontese no ba obriga Familia nee se laiha mak sira tiru rahun uma ou inan nee no ho liafuan ne’ebe mal,” nia dehan.

Nune’e mos Diretor HAK Feliciano da Costa Araujo, Ho kazu ne’e, RDDU husu ba superior F-FDTL atu dada oknum F-FDTL nain 6 ne’e husi Liquisa hodi fila ba Kuartel Jeral no husu ba Ministru Defeza ho Xefi Estadu Maior Jeneral Forsas Armadas atu loke prosesu investigasaun ba membru oknum refere.

“Hau hanoin atu toma medida ida ne’e, ita boot (Jeneral Falur, Koliati no Pedro Klamar Fuik) nia kontribuisaun lakoi duni atu ema viola no repete viola ida ne’e ba iha ita nia konstrusaun. Ita boot sira sai vitima ona iha tempu resistensia ninian,” hateten Feliciano.

Nia mos fo hanoin ba membru F-FDTL atu respeita farda ne’ebe uza no labele rai farad arbiru inklui tara deit iha kareta laran.

Portavoz RDDU, Isaias Soares esplika kornolojia hahu iha 5 Outubru 2024, oras tuku 4 madrugada, Jorge dos Santos hetan agresaun fizika husi membru Forcas Falintil Defesa De Timor-Leste (F-FDTL) nain-6 ne’ebé ho farda no arma kompletu iha festa kazamentu ne’ebé realiza iha Aipelu, Aldeia Raucasebsubu Lauhata, Postu Bazartete. Munisipiu Liquiça.

Husi agresaun ne’ebé membru F-FDTL nain-6 ne’e halo tanba vitima Jorge dos Santos ho kondisaun lanu no sente la kontente ho festa kazamentu neʼebé taka iha tuku-4 madrugadu, nune’e hodi hasai liafuan “Ain kanek Timor-Leste nusa taka festa sedu de’it ne’e”. Derepente membru F-FDTL nain-1 hakat besik Jorge hodi tebe kedas iha nia koskoleta no Jorge husu deskulpa no dehan “ha’u halo sala saida maun?”. Hafoin ne’e membru F-FDTL ida seluk mós hakat ba hodi tebe tan no membru F-FDTL sira seluk hakat mai hotu hodi tebe no tuku Jorge monu ba rai hafoin sira hotu lori kilat hun baku Jorge to’o la hatene-an. Membru F-FDTL sira ne’e baku no hodi kilat fai iha Jorge nia isin lolon to’o membru F-FDTL nain-1 nia kilat monu no Jorge ho kondisaun la hatene-an ona fila-an taka tia kilat neʼebé monu, nune’e membru  F-FDTL neʼebé kilat monu foti fila-fali nia kilat hodi hakilar “tiru rahun tia nia (Jorge) nia ruin sira.

“Asaun husi membru F-FDTL nain-6 ne’e akontese iha ema barak nia-oin tanba hafoin festa kazamentu remata, maîbe laiha ema ida mak brani besik ba tanba, agresaun hasoru Jorge refere prátika husi membru F-FDTL. Nune’e Jorge nia bin mak ba hapara asaun violentu husu membru F-FDTL nain-6 ne’e tan hare’e katak Jorge ho kondisaun la hatene-an ona, hafoin bin foti Jorge hodi lori sai husi tenda laran mai liur no Jorge hahú hatene-an fila-fali no ho oin sei halai tanba hetan agresaun, koko halai subar hodi salva-an husi membru F-FDTL nain-6 ne’e,” konta Isaias.

Hafoin sabadu dader ne’e, membru F-FDTL nain-6 ba buka fali Jorge iha nia uma tanba husi membru F-FDTL nain-6 ne’e, ida nehan monu, deskonfia katak, Jorge mak halo iha momentu sira baku nia (Jorge) iha tenda laran. Asaun buka tuir husi membru nain-6 la’ós to’o iha ne’e de’it, hafoin sábadu dader membru F-FDTL ho farda no arma kompletu ba buka Jorge iha uma no hamrik haleu tia uma hodi fanun no obriga familia atu hatudu lalais Jorge nia paradeiru ou subar.

Iha Sábadu kalan, loron hanesan, membru no balun uja sivil, nafatın ba obriga Querine dos Santos (maun husi Jorge) iha uma tenke tuir sira ho farda no armada ba hasoru Xefe Aldeia ho Xefe Suku, atu buka tuir Jorge nia paradeiru. oin taka metin hotu.

Liu tia ida ne’e, domingu, segunda, tersa dia 8/10/2024 mós membru F-FDTL buka tuir nafatin no ameasa familia katak “la hatudu no la buka tuir Jorge, imi nia uma ami halo tetuk tia”. Ho intimidasaun hirak ne’e, halo ta’uk no trauma familia Jorge nian, iha sorin seluk. hafoin hetan violénsia maka’as husi membru F-FDTL sira ne’e, Jorge mós durante loron-3 ona la fila ba uma no familia la hatene nia paradeiru iha neʼebé! Hafoin iha 8 outubru mak Jorge foin fila ba uma no familia deside hodi lori Jorge mai iha Hospitál Nasionál Guidu Valadares (HNGV) atu konsulta tan Jorge nia kondisaun ne’ebe mak kanek no bubu hotu.

Asaun husi membru F-FDTL nain 6 ne’e rejulta hetan moras maka’as iha koskoleta, ibun, liman, hirus matan, ain to’o ran sai husi ibun no inus (deklarasaun sasin Anabela dos Santos Barreto (bin husi Jorge) no relatóriu médiku). Familia sente katak, asaun ne’e hanesan los iha tempu okupasaun militar Indonézia, tamba sente la seguru, fuan la hamatek, bainhira haree militar sira ho farda no armas.

Relasiona ho kazu iha leten ne’ebe komete hosi membru F- FDTL nain 6 ne’ebe halo agresaun fiziku hasoru vitima Jorge dos Santos hodi rezulta kanek grave iha nia koskoleta no mos parte isin lolon sira seluk tuir rezultadu diagnosa husi HNGV.

  • Share

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

error: Content is protected !!