ANTÍGUA NO BARBUDA, www.news-viptv.com –Hodi solusiona krize polítika no militár ne’ebé akontese iha nasaun Myanmar, Estadu Timor-Leste propoin bá Sekretáriu Jerál Organizasaun Nasaun Unidas (ONU), António Guterres atu nomeia eis Prezidente Repúblika Indonézia (RI), Susilo Bambang Yudhoyono (SBY) lidera “Komisaun bá Paz”.
Timor-Leste nia proposta ne’e hato’o direta hosi Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão, hafoin partisipa abertura IV konferénsia internasionál kona-bá Estadu Illa Kiik Dezenvolvidu (SIDS) sira ho tema “Hamutuk Trasa Planu bá Prosperiedade Reziliente,” iha São João, Antígua no Barbuda, Segunda (27/5/2024).
Iha komunikadu imprensa ne’ebe redasaun asesu, PM Xanana Gusmão ne’ebé akompaña hosi Ministru Negósiu Estranejeiru no Kooperasaun (MNEK), Bendito dos Santos Freitas informa katak, Estadu Timor-Leste propoin nu’udár nasaun membru Association of Southeast Asian Nation (ASEAN) atu tuur hamutuk halo diálogu hodi fó solusaun bá kazu junta militár iha Myanmar.
Antes ne’e Prezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta mós ko’alia ona ho líder másimu ONU, António Guterres kona-bá asuntu ne’e, nune’e iha oportunidade ida-ne’e Primeiru-Ministru reforsa de’it polítika Timor-Leste nian hodi hato’o bá líder ASEAN sira atu estabese akordu “P5” (five-point consensus).
Akordu “P5” ne’e líder sira iha ASEAN nian laran asina iha tinan 2021 no tenki implementa hodi hakotu problema étniku no junta militár ne’ebé to’o agora sei kontinua akontese beibeik.
“Ami rua prezidenti republika iha ona hanoin, Prezidenti Republika koalia ona ho Sekretariu Jeral ONU no hau mai ohin reforsa deit katak, situasaun iha ASEAN ne’ebe akontese iha junta militar Myanmar nan, la tuir ona prinsipiu ASEAN nian. Ne’e mak ami rua Prezidenti sujere ba Sekretariu Jeral ONU atu hili eis Prezidenti Republika Indonezia, Susilo bambang Yudhoyono ba ninian repreentante iha Myanmar atu haree deit ba politika ne’e,” Xanana Gusmão hateten.
Estadu Timor-Leste propoin SBY tanba iha ninia polítika no esperiénsia uluk kedan hodi hakotu junta militár antes ne’e no konsege loke dalan bá Eleisaun Demokrátiku ida ne’ebé Aung San Suu Kyi mak manán.
Rona tiha pozisaun Timor-Leste nian, Sekretáriu Jerál ONU, António Guterres responde katak, ONU hili ona eis Ministra Negósiu Estranjeru Austrália, Julie Bishop maibé assuntu ne’e sei kontinua hala’o diskusaun kle’an.
Xefe Governu rasik aprezenta ona hanoin hirak ne’e bá líder ASEAN liu-liu Prezidente Repúblika Indonézia, Joko Widodo no Prezidente Rotativa ASEAN Laos, Sonexay Siphandone no líder ASEAN sira bainhira partisipa simeira ASEAN-Indonézia bá dala-43 iha edifisiu Plenary Hall, Jakarta Convention Center (JCC), iha 2023.
Antes ne’e, Prezidente Repúblika Indonézia, Joko Widodo alerta ona bá líder sira ASEAN nian atu hamutuk ho apoiu ONU nian, ajuda implementa lalais akordu “P5” mak hanesan; 1.) Hapara immediata violénsia iha Myanmar, 2.) Kria diálogu konstrutivu entre parte relevante sira, hodi buka solusaun pasífika iha Myanmar, 3.) Enviadu hosi ASEAN tenki fasilita prossesu mediasaun bá diálogu ho asisténsia hosi Sekretáriu Jerál ASEAN, 4.) ASEAN tenki fornese asisténsia umanitária liu hosi Sentru Asisténsia Humanitária bá Jestaun Dezastre – AHA-Center (sigla iha inglés) no, 5.) Enviadu Espesiál no delegasaun ASEAN tenki vizita Myanmar hodi hasoru-malu ho parte importante sira hodi solusiona problema hotu iha Myanmar.
País membru ASEAN nu’udár família boot ida, labele husik malu no tenki ajuda malu, bainhira nasaun membru ida ho nia povu hasoru konflitu hanesan kazu Myanmar nian.
Assuntu ne’e Xanana aprezenta ona mós bá espesialista bá dezenvolvimentu rekursu umanu (ASEAN) Dr. Bob Aubrey atu apoia pozisaun polítika Timor-Leste nian hasoru insjustisa iha Maynamar no ezije restaura hikas órden demokrátiku.
Fundadór rekursu umanus ASEAN ne’e konsidera ezijénsia Estadu Timor-Leste atu lideransa ASEAN rezolve konflitu no krize polítika militár iha Myanmar refleta konsensu “five-point consensus” (P5) ne’ebé nasaun membru ASEAN deside, hafoin golpe militár akontese no to’o agora Myanmar la iha kompromissu atu kumpre.
Xefe Governu Xanana rasik hasoru-malu ona ho líder polítiku, sosiedade sivíl no povu Myanmar hodi husu apoiu Timor-Leste no nasaun ASEAN atu restaura pás iha Myanmar.