Governu Tenki Kontrola Xineza Harii Loja Okupa Espasu Trotoar

DILI, www.news-viptv.com – Deputadu Bankada Congresso Nacional da Recontrução de Timor-Leste (CNRT), Carminda Carlota husu ba governu atu tau atensaun no kontrola negosiante Xineza sira ne’ebe harii loja hodi okupa mos espasu trotoar nian.

Izemplu maka akontese iha area Merkadu Taibessi ne’e iha loja Xineza ida nian ne’ebe tidin nia airin loja iha kedan trotoar leten hodi impede ema lao ain sira labele asesu trotoar.

“Iha Merkadu Taibessi ne’eba Xineza harii nia loja aí rin ne’e tidin kedas trotoar nia leten, ida ne’e urjente tenki sobu tiha antes sira halo uma,” levanta deputada Carminda Carlota iha plenaria Segunda (12/2/2024), iha uma fukun Parlamentu Nasional, Dili.

Nia esklarese, maski Timor-Leste aplika sistema merkadu livre, la signifika negosiante sira, inklui hosi rai liu sira halo buat ida tuir nia hakarak, satan viola lei hodi okupa fatin trotoar hodi uza ba nia area negosiu.

“Tuir Lei Kodigo Estrada numero 6/2003 bandu komunidade sira la bele halo aktividade negosio ka para kareta ho motor iha trotoar leten tanba trotoar ne’e hodi fasilita ema la’o ain sira bele halo movimentasaun,” nia informa.

Iha parte seluk, Forum Organizasaun Naun Governamental Timor-Leste (FONGTIL) observa governu, liliu autoridade munisipiu sira tenki hare assuntu ne’e ho seriu no tenki aplika lei ba sidadaun hot-hotu, inklui negosiante hosi rai liur.

Diretor Ezekutivu FONGTIL, Valentim da Costa Pinto hateten, maske lei orden publiku Dekretu Lei númeru 33/2008 ne’ebe prevalese ona maibe, FONGTIL nota katak lei refere só válidu ba sidadaun Timor-Leste kompara ho estranjeiru sira.

“Lei ida ne’ebe halo ne’e tenki vale ba ema hotu-hotu. Ita nia maluk, ita nia ferik sira no tiun sira ne’ebe faan sasan iha trotoar sira ne’e kuandu loraik ita nia polisia, ita nia offisias munisipiu sira tun ba halo atuasaun no estraga sasan sira ne’e. Mais, enkuantu Xineza sira ne’ebe uza trotoar no fui mesak nia sasan depois uza faan nia sasan depois ita la halo atuasaun, entaun buat ida ne’e la Justu tamba ne’e aplikasaun lei ne’e igual ba ema hotu se-se maka kontra orden publiku presiza tenki atua,” dehan Valentim Pinto.

Tamba ne’e ho assuntu refere, FONGTIL espera Autoridade Munisipiu Dili bele regularmente halo fiskalizasaun no labele halo atuasaun diskriminativu.

“Ami mos haree katak Sekretariu Estadu Topónomia halo ona harmonizasaun ba fatin balun espera katak ida ne’e mos sai hanesan nia prioridade para ema hotu tenki obdese ba lei ne’ebe iha, liliu ita nia maluk Xineza sira no maluk sira ne’ebe uza trotoar,” dehan director ezekutivu FONGTIL ne’e.

Antes ne’e iha publikasaun Facebooker Amandio Sarmento, Segunda (12/2/2024) no ema share ona kuaze 276, kestiona ho konstrusaun loja Xineza ida ne’ebe okupa trotoar hodi hateten “Zinzan sira loke Loja iha Dili laran konforme sira nia hakarak, okupa tiha espasu to’o lampu nebe governu monta atu leno estrada maibe ikus leno fali ba uma leten, Zinzang sira loke loja modelu hanesan gudang, depois la iha fatin parkiran entaun halo macet Dili laran, Hau Fiar Sec. Estadu Toponomia sei la Nonok ba buat sira ne’e. Merkadu Livre Timor nia oinseluk fali pah. Maun Sira Benigno da Cruz no Mateus Wilfredos Dos Santos reforsa asuntu sira nune’e ho Seriu. Ita bele adopta merkadu livre maibe Rai RDTL mos iha Dignidade, labele tan dt selu taxa ba governu no fo serbisu ba Timor oan ida no rua iha loja laran nmk ita halo Timor sai tiha hanesan lixu, hodi ema konforme halo konstrusaun tuir nia gostu. Duke imi ba Duni povu Timor oan sira faan nu’u no tiga roda sira, diak liu istika ituan zinzang sira ne’e.”