DILI, www.news-viptv.com – Bankada opozisaun FRETILIN ho KHUNTO hare katak situasaun edukasaun no saude iha Timor-Leste tama ona nivel grave.
“Situasaun agora rai laran, edukasaun no saude grave,” deklara Deputadu KHUNTO, Luis Roberto, Tersa (9/7/2024), iha Plenaria Parlamentar.
Ho nivel grave, Deputadu KHUNTO ne’e husu ba Bankada CNRT atu refleta an no loke fuan, tenki koalia interese povu nian laos interese partidu.
“Agradese ba iha deklarasaun politik bankada CNRT, deklarasaun politika ne’e basa hasan rasik, la reflete realidade. Politik bersuara tumpul ne’e maka ita bo’ot sira. Povu infrenta problema lor-loron ita hatene, ita boot sira halo deklarasaun baratu, mengelabuhi povu,” dehan Luis Roberto.
Deputadu ne’e mos lamenta ho attitude Ministra Edukasaun, Dulce Soares ne’ebe la hasoru eis professor sira ne’ebe halo manifestasaun, ironia liu tan bolu polisia ba kaptura fali eis professor sira ne’e.
Deputada FRETILIN, Cristina Yuri Costa mos konkorda ho deklarasaun Deputadu Luis Roberto ne’ebe hateten los situasaun saude no edukasaun dadauk ne’e grave.
“Hau senti ita hotu ne’ebe marka prezensa iha fatin ida ne’e, hau fiar, mesmu ida-idak defende nia interese, ida-idak koalia oin-oin hodi ataka malu, mais iha nia laran ida ke klean liu nia hatene katak assuntu rua ne’e (saude ho edukasaun) agora dadauk grave duni,” dehan Deputada Cristina.
Deputada ne’e mos deskorda ho deklarasaun Bankada CNRT ne’ebe dehan governu halo mudansa ba ekonomia.
“Iha nasaun ida kuandu dehan forte, wianhira iha edukasaun no saude ne’ebe diak no kualidade, ne’e maka persiza hare ba oin hodi hadia, tau lolo’os,” dehan Deputada Cristina.
Deputada ne’e mos husu ba Ministeriu Komersiu no Industria hodi kontrola nafatin folin fo’os ne’ebe kontinua sai preokupasaun povu iha baze.
“Lamenta nafatin presu foos iha baze, foos ho marka nona mas $ 14 kada 20 KG. Laiha kualidade, MCI persiza hare, presu ne’e serve ba komunidade sira lae, laos presu foos deit, maibe hare ema nia saude tamba kualidade fo’os refere,” nia dehan.
Oin-seluk ho Deputada CNRT, Cedelizia Dos Santos ne’ebe kontra deklarasaun politika bankada opozisaun sira liliu kona ba rezulusaun Parlamentu Nasional numeru 15, 29 Maiu ba Ministeriu Edukasaun ne’ebe tuir deputada CNRT ne’e, Ministeriu Edukasaun implementa duni ona rezulusaun PN nian ne’e.
“Rezulusaun ba Ministeriu Edukasaun, pontu 2 hateten hela dehan, ita mos konkorda halo rekruta bazeadu ba bolsu kandidatura, ne’e koalai hela, imi dehan la halo, ne’e bosok.
Tamba halo hela, loke bolsu kandidatura ba teste barak passa ona, falta 800, kuandu passa tau hotu ona ba eskola hotu,” hateten Cedelizia dos Santos.
Nune’e mos Deputada CNRT seluk, Maria Gorumali Barreto kontra mos deklarasaun opozisaun ne’ebe dehan saude kolapsu, maibe realidade saude lao ho nia antendementu.
Nu’udar deputada periodu rua ona, nia sedauk hare’e governu atua sobu sistema saude hanesan akuzasaun politika husi opozisaun sira.
“Koalia kona-ba sobu sistema saude, karik tamba kompras ai-moruk ida ne’ebe maka Nono Governu Konstituisional fo konfiasa ba iha kompana Sali-Magu hodi halo kompras ba iha ai-moruk. Ida ne’e mak dehan katak sobu sistema, tamba kompana sira ne’ebe mak halo kompras ai-moruk antes sira ne’e la hetan oportunidade. Mais pior liu tan mak ida ne’e ita kritika Timoroan ne’ebe mak halo kompras ba iha ai-moruk, maibe Ita la kritika ema estranjeiru, kompana estrajeiru sira ne’ebe mak halo kompras ba iha ai-moruk desde kedas iha 2020 to 2023 ne’e, kompana internasional sira mak kompras ai-moruk maibe Ita la protesta ida, mais timoroan mak kaer Ita protesta, hanesan nia laos ema Timoroan,” dehan Maria Gorumali.
Koalia kona numeru pasiente mate, nia konkorda ho deklarasaaun ho dadus ne’ebe fo sai husi Deputadu Gabriel Soares.
“Ita koalia kona-ba mate, Hau hanoin ohin Deputadu Gabriel fo sai dadaun ema mate ne’e lo’os hela, dadus mak ne’e duni…Ita mos presiza atu observa situasaun iha timor laran, laos Ita moras Ita lakohi halai lalais ba iha fasilidade saude, Ita sei ba iha matadok no Ita sei buka ai-moruk herbal no Ita senti grave ona mak ita foin halai ba buka fasilidade saude,” dehan deputada CNRT ne’e.
Iha nia intervensaun politika, Deputadu CNRT Gabriel Soares esplika dadus kona ba numeru ema mate lolo’os maka fo sai iha deklarasaun politika Bankada CNRT nian, katak iha Hospital Nasional Guido Valadares hatudu, taxa pasiente mate dezde tinan 2020 hamutuk 1,227 no númeru pasiente mate aumenta sae iha 2022 to’o 1,571 no 2023 hamutuk pasiente mate 1,578 no tinan ne’e (2024) númeru tu’un dadaun 400 tal pasiente mak mate.
“Hau koalia ho dadus, ita temi mate, mate falta aimoruk, deklarasaun FRETILIN, hau hanoin deklarasaun atu ajuda povu, halo fali deklarasaun hatauk povu,” dehan Gabriel Soares.
Tuir deputadu ne’e, Governu mos hatudu prestasaun iha servisu saude hanesan governu loke tan fasilidade saude sira iha area rurais.
Ba assuntu edukasaun, deputadu ne’e konsidera opozisaun sira maka politika assuntu edukasaun.